Danza: Qachwa de Huanaspampa. Departamento: Huancavelica. Provincia: Huancavelica. Distrito: Acoria. Anexo: Huanaspampa. Danza agrícola relacionada a la cosecha de los cereales, bailada integramente por jóvenes en edad casadera.
Tabla de Contenidos
Reseña histórica de la danza Qachwa de Huanaspampa
Danza que pertenece al anexo de Huanaspampa, del distrito de Acoria, provincia de Huancavelica, en el departamento de Huancavelica, tierra del mercurio. Esta qashwa pertenece al género agrícola, recrea en una de las formas artísticas de la actualidad, el trabajo del pisado de la cebada o trigo. Esta actividad se realiza durante los meses de mayo, junio y julio; representa movimientos relizados durante el desmembre de cebada (separar la semilla se las pajas).
El dueño de la chacra, contrata a las muchachas para que vayan a la “era”, quienes con el qarawi invitan a los varones al trabajo que se va ha realizar durante la noche de luna llena, con mucha alegría y cánticos a la cosecha y al amor.
A esta labor asisten principalmente jóvenes solteros, que durante la labor van realizando el cortejo para finalmente realizan el contrato pre-matrimonial o Servinakuy.
Letra de qachwa de Huanaspampa
I
(Qarawi)
Ranran ranran… tas qamullachkani…
ichu ichu… tas qamullachkani…
sucullucuychay… sucachakustin…
culibrisnachay… sucachakustin…
yawayay…
II
(Mujeres)
Gilgueroy gilgueroy palomay palomay (Bis)
ratamuy ratamuy laccamuy laccamuy
hatun eraypa patachallanman
Ladrillo eraypa cantochallanman
III
(Varones)
Aisarihuay… chutarihuay… parmeilas… (Bis)
Parmeillas parmeilas
kullaschay kullaschay
aisalla aisaykullaway
aisalla chutaykullaway
labrada cintachaykiwan
labrada huatuchaykiwan
parmeilas parmeilas
kullaschay kullaschay
IV
Orqochallantas fuegochallantas
ñoqallay qamuchkani (Bis)
kaychalla pichun huaqchalla pichun
upyaychakuchkan nispay
qashwachakuchkan nispay
elvina tumbischallay elvina kichkachallay
V
(Todos)
Ay kiwiollay kiwiollay kiwioy
huamanrasullay kiwiollay kiwioy (Bis)
kachkan quiraqchu kachkan niraqmi
kachkan quiraqchu kachkan niraqmi
ichuchamanpas kachkan niraqmi
allinchamanpas kachkan niraqmi
(Mujeres)
Ay manachu qipirqullani
riti ritillag chaupichallanman (Bis)
llasaq sikillay kiwiollataqa
batan sikillay kiwiollataqa
batan sikillay kiwiollataqa
llasaq sikillay kiwiollataqa
VI
(Mujeres)
Waqlau chimpata qespiquotiyqa sillcauchay
waqlau patata qespiquotiyqa sillcauchay
cebadachata rutuchakuchkasqa sillcauchay (Bis)
Saruykullasun saruykullasun sillcauchay (Bis)
cebadanchikta saruykullasun sillcauchay
cebadanchikta triguykullasun sillcauchay
Lluqsimullaiña lluqsimullaiña sillcauchay (Bis)
puchu traguta tumarikusun sillcauchay
ñuto cucata akurikusun sillcauchay
VII
(Mujeres)
Cocayquita haypuykamuy ama rakichispa
cigarruyquita pitaykamuy ama rakichispa
fosforuyquita rechkaykamuy ama rakichispa
tograyquita cutcuykamuy ama rakichispa
ama rakichispa
VIII
(Todos)
Celebray celebray quchuchiy quchuchiy (Bis)
huayqo hurqullay sobrada warmita
huayqo hurqullay pichiusa warmita
Maymilla savinchu mikullawachwanchi (Bis)
cebadillallay compañerallayman
qari quchallay puriqmasillayman
IX
Eralla waqtaykuy trillalla chanqaykuy
eralla waqtaykuy trilla chanqaykuy
X
(Varones)
Kaychus kaychus erayki chiwanway waranway
medaduchallan erayki chiwanway waranway
chiwanway waranway
XI
(Mujeres)
Altuta pawana sirenay
altuta brinkana sirenay
batan sikillay sirenay
batan sikillay sirenay
Kaynata pawana sirenay
kaynata brinkanay sirenay
batan sikillay sirenay
batan sikillay sirenay
kukupa chankallan sirenay
apichulahuacho chankayki
XII
(Huayno)
Tusukuy tusukuy huallaquito
señorita yusupi huallaquito (Bis)
XIII
(Mujeres)
Puka muru muruchay pun pun chay
huischuri chuccari pun pun chay (Bis)
era patachachaman pun pun chay
era sikichachaman pun pun chay
pun pun challay
XIV
(Salida)
Jawampa sawanqa sawanay kuykuy
uranta sawanqa sawanay kuykuy (Bis)
cebadata qepinqa sawanay kuykuy
señorita kurkuqa sawanay kuykuy (Bis)
Video y audio de la danza Qachwa de Huanaspampa – Huancavelica
Aquí podrás encontrar el audio de la danza qachwa de Huanaspampa, podrás su coreografía y la letra de su canción.
Si deseas realizar alguna corrección o realizar algun aporte puedes enviarnos tus trabajos monográficos, glosas o audios a nuestro correo: contacto@yachachic.com. También te pedimos que, por favor, nos ayudes a difundir la información compartiendo este artículo en tus redes sociales.